Leverstamceltransplantatie: een toekomstige
behandeling?
Omdat de gevolgen van
stofwisselingsziekten vaak ernstig zijn, zoeken artsen en onderzoekers naar een
goede behandeling. Dr. Sabine Fuchs richt haar onderzoek op leverstamcellen. "Ik
denk dat het nog vijf tot tien jaar duurt voordat we de eerste transplantatie
bij mensen kunnen uitvoeren."
Door Fiona Waddell
Bijna alle stofwisselingsziekten worden veroorzaakt doordat een bepaald
eiwit niet, of niet voldoende aanwezig is, of doordat het eiwit niet goed werkt.
Dat eiwit wordt onder meer in de lever gemaakt en daarom is een
levertransplantatie voor sommige stofwisselingsziekten een oplossing. Maar een
levertransplantatie is een grote operatie met veel risico's waarbij de patiënt
levenslang medicijnen moet slikken om te voorkomen dat het lichaam de donorlever
afstoot. Bovendien is er een tekort aan donorlevers waardoor er jaarlijks mensen
overlijden die op de wachtlijst staan. Leverstamceltransplantatie zou daarom een
nog betere oplossing kunnen zijn. "Een leverstamceltransplantatie is een veel
kleinere ingreep. Daarnaast kunnen we leverstamcellen eindeloos doorkweken
waardoor we met een paar stamcellen heel veel patiënten kunnen helpen", vertelt
Sabine Fuchs, kinderarts metabole ziekten bij het Wilhelmina Kinderziekenhuis in
Utrecht.
Mini-levertjes
Stamcellen zijn cellen in het lichaam die zich kunnen vermenigvuldigen en
kunnen uitgroeien tot volwassen cellen van een orgaan en zo beschadigde cellen
kunnen vervangen. Prof. H. Clevers van het Hubrechts Instituut heeft een
zogenaamd vlaggetje ontdekt waaraan darmstamcellen zijn te herkennen. Datzelfde
vlaggetje blijkt ook op leverstamcellen te zitten. De leverstamcellen van een
patiënt kan Fuchs met haar team in het laboratorium laten uitgroeien tot
mini-levertjes. "Die mini-lever heeft ook de ziekte van de patiënt en met zo'n
mini-lever kunnen we in het laboratorium bijvoorbeeld testen wat de effecten van
bepaalde geneesmiddelen op die patiënt zijn, voordat we deze middelen bij de
patiënt zelf toedienen", legt Fuchs uit.
Daarnaast kunnen leverstamcellen gebruikt worden voor
leverstamceltransplantatie. Door het toedienen van gezonde leverstamcellen van
donoren kan de leverfunctie van de niet goed werkende cellen van de patiënt
worden overgenomen. Bij een gewone levertransplantatie moet onder meer de
bloedgroep, het weefsel en de grootte van de lever matchen. Bij een
leverstamceltransplantatie hoeft alleen de bloedgroep van de patiënt overeen te
komen met die van de donor.
Leverstamceltransplantatie
Als de juiste donor-leverstamcellen zijn gevonden, wordt er bij de patiënt
onder narcose via de navel een groot bloedvat aangeprikt waardoor de
leverstamcellen worden toegediend. Deze stamcellen kunnen zich dan in de lever
nestelen en verder uitgroeien. "De bedoeling is dat de gezonde leverstamcellen
minstens tien procent van de levercellen gaan vertegenwoordigen. Dat is bij de
meeste stofwisselingsziekten genoeg om niet ziek te zijn, maar bij de
transplantaties in muizen zijn we nog niet hoger gekomen dan één procent. Dat
moet dus nog echt veel efficiënter", aldus Fuchs.
Fuchs denkt dat leverstamceltransplantatie een uitkomst kan bieden voor
stofwisselingsziekten waarvan de oorzaak bij het eiwitdefect in de lever ligt,
zoals bij Crigler Najjar, glycogeenstapelingsziekte type 1A,
ureumcyclusdefecten, organische acidurieën en MPI-CDG. "Als we hebben aangetoond
dat leverstamceltransplantatie veilig is en goed werkt, dan kunnen we het eerder
bij de patiënt inzetten in plaats van het als laatste redmiddel gebruiken, zoals
bij een levertransplantatie gebeurt", vertelt Fuchs. Op die manier zou er
onherstelbare schade aan de lever, zoals levercirrose, kunnen worden voorkomen.
Eigen stamcellen
Een leverstamceltransplantatie is een kleine ingreep waarvan de patiënt
weinig last zal hebben en snel zal herstellen. Het zal wel een tijdje duren
voordat de patiënt verbetering zal ervaren. "Bij de proeven op muizen zien we
pas na drie maanden effect", vertelt Fuchs. In het begin zal de patiënt nog
regelmatig naar het ziekenhuis op controle moeten en medicijnen moeten slikken
om afstoting te voorkomen. "Ik verwacht dat het risico op afstoting bij
leverstamceltransplantatie kleiner is dan bij een levertransplantatie. Op
stamcellen zitten namelijk minder afweermarkers dan op de volwassen cellen die
in een donorlever zitten", legt Fuchs uit.
De ultieme match waarbij de kans op afstoting het allerkleinst is, is een
leverstamceltransplantatie met stamcellen van de patiënt zelf. Deze moeten eerst
in een laboratorium genetisch worden gecorrigeerd tot gezonde leverstamcellen.
"Door middel van een leverbiopsie nemen we wat weefsel van de patiënt af. Daar
halen we in het laboratorium de leverstamcellen uit en die corrigeren we. Als de
gecorrigeerde leverstamcellen zich zover hebben vermenigvuldigd tot we er
voldoende van hebben, gaan we de cellen genetisch en microbiologisch testen. Ik
denk dat de patiënt na de leverbiopsie zeker drie maanden moet wachten voordat
we de gecorrigeerde leverstamcellen bij hem of haar weer kunnen toedienen. Maar
zover zijn we nog niet. In samenwerking tussen ons ziekenhuis en de groep van
prof. H. Clevers is het recent gelukt om zieke darmstamcellen van patiënten met
taaislijmziekte te corrigeren. Dat proberen we nu ook bij leverstamcellen te
bereiken, maar dit is technisch nog lastig", legt Fuchs uit.
Toekomst
Daarom zal er eerst worden gestart met het transplanteren van
leverstamcellen van donoren. "Ik denk dat het nog vijf tot toen jaar duurt
voordat we de eerste transplantatie bij mensen kunnen uitvoeren. Het herstellen
van de enzymactiviteit in de lever met de gedoneerde leverstamcellen moet
efficiënter, we moeten de tien procent halen. Daarnaast moeten we
leverstamcellen op grote schaal kunnen vermenigvuldigen, alle technieken moeten
voldoen aan de eisen voor gebruik bij de mens en we moeten aan kunnen tonen dat
deze behandeling veilig is", vertelt Fuchs. Volwassen levercellen worden al via
het bloedvat in de buik getransplanteerd, maar helaas is het effect na een paar
maanden verdwenen. "Volwassen levercellen leven maar kort en daarom willen we
stamcellen gebruiken. Maar dat deze toedieningsroute al veilig en succesvol bij
mensen wordt gedaan, is een groot voordeel om leverstamceltransplantatie straks
bij de mens in praktijk te brengen."
Om in de toekomst te bepalen hoe en wanneer Fuchs met haar team de overstap naar
de mens maakt, vindt zij het belangrijk dat patiënten en familieleden daar zelf
ook inbreng in hebben. "Ik vind het belangrijk om te ween bij welke
stofwisselingsziekte zij denken dat we de eerste leverstamceltransplantatie
moeten uitvoeren. Doen we dat als er geen hoop meer is, of in een vroeg stadium
en komen eerst alleen volwassenen ervoor in aanmerking, of ook kinderen? Ik vind
de inbreng van patiënten essenteel om een goede behandeling te kunnen
ontwikkelen die aansluit bij de behoeften van de patiënt", aldus Fuchs.
<< terug