Leverstamceltransplantatie: een toekomstige behandeling?

Omdat de gevolgen van stofwisselingsziekten vaak ernstig zijn, zoeken artsen en onderzoekers naar een goede behandeling. Dr. Sabine Fuchs richt haar onderzoek op leverstamcellen. "Ik denk dat het nog vijf tot tien jaar duurt voordat we de eerste transplantatie bij mensen kunnen uitvoeren."

Door Fiona Waddell

Bijna alle stofwisselingsziekten worden veroorzaakt doordat een bepaald eiwit niet, of niet voldoende aanwezig is, of doordat het eiwit niet goed werkt. Dat eiwit wordt onder meer in de lever gemaakt en daarom is een levertransplantatie voor sommige stofwisselingsziekten een oplossing. Maar een levertransplantatie is een grote operatie met veel risico's waarbij de patiënt levenslang medicijnen moet slikken om te voorkomen dat het lichaam de donorlever afstoot. Bovendien is er een tekort aan donorlevers waardoor er jaarlijks mensen overlijden die op de wachtlijst staan. Leverstamceltransplantatie zou daarom een nog betere oplossing kunnen zijn. "Een leverstamceltransplantatie is een veel kleinere ingreep. Daarnaast kunnen we leverstamcellen eindeloos doorkweken waardoor we met een paar stamcellen heel veel patiënten kunnen helpen", vertelt Sabine Fuchs, kinderarts metabole ziekten bij het Wilhelmina Kinderziekenhuis in Utrecht.

Mini-levertjes
Stamcellen zijn cellen in het lichaam die zich kunnen vermenigvuldigen en kunnen uitgroeien tot volwassen cellen van een orgaan en zo beschadigde cellen kunnen vervangen. Prof. H. Clevers van het Hubrechts Instituut heeft een zogenaamd vlaggetje ontdekt waaraan darmstamcellen zijn te herkennen. Datzelfde vlaggetje blijkt ook op leverstamcellen te zitten. De leverstamcellen van een patiënt kan Fuchs met haar team in het laboratorium laten uitgroeien tot mini-levertjes. "Die mini-lever heeft ook de ziekte van de patiënt en met zo'n mini-lever kunnen we in het laboratorium bijvoorbeeld testen wat de effecten van bepaalde geneesmiddelen op die patiënt zijn, voordat we deze middelen bij de patiënt zelf toedienen", legt Fuchs uit.

Daarnaast kunnen leverstamcellen gebruikt worden voor leverstamceltransplantatie. Door het toedienen van gezonde leverstamcellen van donoren kan de leverfunctie van de niet goed werkende cellen van de patiënt worden overgenomen. Bij een gewone levertransplantatie moet onder meer de bloedgroep, het weefsel en de grootte van de lever matchen. Bij een leverstamceltransplantatie hoeft alleen de bloedgroep van de patiënt overeen te komen met die van de donor.

Leverstamceltransplantatie
Als de juiste donor-leverstamcellen zijn gevonden, wordt er bij de patiënt onder narcose via de navel een groot bloedvat aangeprikt waardoor de leverstamcellen worden toegediend. Deze stamcellen kunnen zich dan in de lever nestelen en verder uitgroeien. "De bedoeling is dat de gezonde leverstamcellen minstens tien procent van de levercellen gaan vertegenwoordigen. Dat is bij de meeste stofwisselingsziekten genoeg om niet ziek te zijn, maar bij de transplantaties in muizen zijn we nog niet hoger gekomen dan één procent. Dat moet dus nog echt veel efficiënter", aldus Fuchs.

Fuchs denkt dat leverstamceltransplantatie een uitkomst kan bieden voor stofwisselingsziekten waarvan de oorzaak bij het eiwitdefect in de lever ligt, zoals bij Crigler Najjar, glycogeenstapelingsziekte type 1A, ureumcyclusdefecten, organische acidurieën en MPI-CDG. "Als we hebben aangetoond dat leverstamceltransplantatie veilig is en goed werkt, dan kunnen we het eerder bij de patiënt inzetten in plaats van het als laatste redmiddel gebruiken, zoals bij een levertransplantatie gebeurt", vertelt Fuchs. Op die manier zou er onherstelbare schade aan de lever, zoals levercirrose, kunnen worden voorkomen.

Eigen stamcellen
Een leverstamceltransplantatie is een kleine ingreep waarvan de patiënt weinig last zal hebben en snel zal herstellen. Het zal wel een tijdje duren voordat de patiënt verbetering zal ervaren. "Bij de proeven op muizen zien we pas na drie maanden effect", vertelt Fuchs. In het begin zal de patiënt nog regelmatig naar het ziekenhuis op controle moeten en medicijnen moeten slikken om afstoting te voorkomen. "Ik verwacht dat het risico op afstoting bij leverstamceltransplantatie kleiner is dan bij een levertransplantatie. Op stamcellen zitten namelijk minder afweermarkers dan op de volwassen cellen die in een donorlever zitten", legt Fuchs uit.

De ultieme match waarbij de kans op afstoting het allerkleinst is, is een leverstamceltransplantatie met stamcellen van de patiënt zelf. Deze moeten eerst in een laboratorium genetisch worden gecorrigeerd tot gezonde leverstamcellen. "Door middel van een leverbiopsie nemen we wat weefsel van de patiënt af. Daar halen we in het laboratorium de leverstamcellen uit en die corrigeren we. Als de gecorrigeerde leverstamcellen zich zover hebben vermenigvuldigd tot we er voldoende van hebben, gaan we de cellen genetisch en microbiologisch testen. Ik denk dat de patiënt na de leverbiopsie zeker drie maanden moet wachten voordat we de gecorrigeerde leverstamcellen bij hem of haar weer kunnen toedienen. Maar zover zijn we nog niet. In samenwerking tussen ons ziekenhuis en de groep van prof. H. Clevers is het recent gelukt om zieke darmstamcellen van patiënten met taaislijmziekte te corrigeren. Dat proberen we nu ook bij leverstamcellen te bereiken, maar dit is technisch nog lastig", legt Fuchs uit.

Toekomst
Daarom zal er eerst worden gestart met het transplanteren van leverstamcellen van donoren. "Ik denk dat het nog vijf tot toen jaar duurt voordat we de eerste transplantatie bij mensen kunnen uitvoeren. Het herstellen van de enzymactiviteit in de lever met de gedoneerde leverstamcellen moet efficiënter, we moeten de tien procent halen. Daarnaast moeten we leverstamcellen op grote schaal kunnen vermenigvuldigen, alle technieken moeten voldoen aan de eisen voor gebruik bij de mens en we moeten aan kunnen tonen dat deze behandeling veilig is", vertelt Fuchs. Volwassen levercellen worden al via het bloedvat in de buik getransplanteerd, maar helaas is het effect na een paar maanden verdwenen. "Volwassen levercellen leven maar kort en daarom willen we stamcellen gebruiken. Maar dat deze toedieningsroute al veilig en succesvol bij mensen wordt gedaan, is een groot voordeel om leverstamceltransplantatie straks bij de mens in praktijk te brengen."

Om in de toekomst te bepalen hoe en wanneer Fuchs met haar team de overstap naar de mens maakt, vindt zij het belangrijk dat patiënten en familieleden daar zelf ook inbreng in hebben. "Ik vind het belangrijk om te ween bij welke stofwisselingsziekte zij denken dat we de eerste leverstamceltransplantatie moeten uitvoeren. Doen we dat als er geen hoop meer is, of in een vroeg stadium en komen eerst alleen volwassenen ervoor in aanmerking, of ook kinderen? Ik vind de inbreng van patiënten essenteel om een goede behandeling te kunnen ontwikkelen die aansluit bij de behoeften van de patiënt", aldus Fuchs.

<< terug